" Czy skutecznie dbamy o zdrowie kobiet? " 20 kwietnia 2016 r. uczestniczyliśmy w konferencji, na której przedstawione zostały wnioski z Audytu społecznego nowodowych programów profilaktyki nowotworowej. Audyt był realizowany w okresie maj 2015 - kwiecień 2016 roku przez Fundację MY Pacjenci, we współpracy z ekspertami oraz Fundacją Alivia, Icelandic Cancer Society i Polskim Towarzystwem Progrogramów Zdrowotnych.

 20 kwietnia 2016 r. uczestniczyliśmy w konferencji, na której przedstawione zostały wnioski z Audytu społecznego narodowych programów profilaktyki nowotworowej. Audyt był realizowany w okresie maj 2015 – kwiecień 2016 roku przez Fundację MY Pacjenci, we współpracy z ekspertami oraz Fundacją Alivia, Icelandic Cancer Society i Polskim Towarzystwem Programów Zdrowotnych.

Rak piersi stanowi drugą przyczynę zgonów nowotworowych kobiet w Polsce. Wszystkie kraje OECD z wyjątkiem Estonii i Polski osiągnęły współczynnik 5-cio letnich przeżyć na poziomie przekraczającym 80%, a w krajach skandynawskich nawet 90%. W polsce 5 lat od diagnozy przeżywa ok. 50% pacjentek. Podobna sytuacja dotyczy raka szyjki macicy. W Polsce z powodu tego nowotworu umiera 7 kobiet na 100.000 rocznie. W krajach takich jak Finlandia, Włochy czy Turcja mniej niż 2/100.000.

Rak szyjki macicy to jedyny nowotwór, który może być prawie całkowicie wyeliminowany poprzez kompleksową profilaktykę. W świetle obecnej wiedzy medycznej wiadomo, że skuteczna walka z rakiem szyjki macicy powinna łączyć szereg elementów począwszy od wczesnej edukacji zdrowotnej poprzez profilaktykę pierwotną w postaci szczepień aż po programy profilaktyki wtórnej w postaci przesiewowych badań cytologicznych obejmujących populacje kobiet w wieku 25-59 lat.

Warunkiem skuteczności badań przesiewowych jest ich masowość, długoterminowość i wysoka jakość. Program przesiewowy powinien obejmować min. 70% populacji kobiet w grupie docelowej. Dzięki temu możliwe jest zmniejszenie liczby zgonów z powodu raka szyjki macicy nawet o 80% – czego przykładem jest Finlandia i inne kraje skandynawskie.

– wyjaśniał Piotr Popowski, Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Programów Zdrowotnych.

Programy profilaktyki nowotworów raka piersi i raka szyjki macicy zostały zainicjowane w Polsce w 2006 roku wprowadzeniem Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych (NPZCHN). Po dziesięciu latach prowadzenia programów profilaktyki powinny być widoczne pierwsze efekty zdrowotne ich wdrożenia.

Tymczasem pomimo działań podejmowanych w ramach programu, wartości wskaźników wczesnego wykrywania nowotworów i skuteczności leczenia nadal znacznie odbiegają od średnich europejskich.

W Polsce trwający od dziesięciu lat program przesiewowy w kierunku raka szyjki macicy objął zaledwie 34% kobiet w wieku od 25 do 59 lat (dane z systemu SIMP oraz danych NFZ za 2013). Program przesiewowy powinien być zorientowany na potrzeby i interesy kobiet, a nie płatnika czy świadczeniodawcy. Uwzględniając potrzeby kobiet, zarówno dotyczące miejsca ich badania, jak i form komunikacji z nimi, mamy szansę na większą zgłaszalność, a tym samym skuteczność programów profilaktycznych. Zyskają na tym wszyscy: kobiety rzadziej będą diagnozowane w późnym stadium choroby, świadczeniodawcy wykonają więcej badań, a płatnik zaoszczędzi na kosztownym leczeniu.

– powiedziała Agata Polińska, wiceprezes Fundacji Alivia.

Z perspektywy wpływu na zapadalność, umieralność oraz przeżycia dotychczasowa realizacja programu badań przesiewowych dotycząca raka szyjki macicy i raka piersi okazała się nieskuteczna.

Programy profilaktyczne w onkologii przez 10 lat realizacji nie okazały się skuteczne, choć wydaliśmy na nie ponad 1,2 mld pln z publicznych środków. Jednak w mojej ocenie znacznie większym problemem jest próba przedłużenia realizacji tych nieskutecznych programów w dotychczasowym kształcie na kolejne 10 lat. Stoimy przed realnym zagrożeniem kontynuacji nieefektywnego wydawania publicznych środków i dalszego utrzymywania się niechlubnych statystych zachorowalności i umieralności zwłaszcza w przypadku raka szyjki macicy.

– podsumowała Ewa Borek, Prezes Fundacji My Pacjenci.

Celem audytu była ocena skuteczności realizacji programów wczesnego wykrywania nowotworów piersi i szyjki macicy oraz efektywności wydawania publicznych środków na badania przesiewowe z perspektywy społecznej po pierwszych 10ciu latach ich realizowania w ramach NPZCHN. Drugim równorzędnym celem było zaproponowanie niezbędnych zmian w organizacji, administracji finansowaniu oraz komunikacji Programu, tak aby stał się on skutecznym narzędziem walki z nowotworami szyjki macicy i piersi.

Audyt pozwolił na opracowanie 20 rekomendacji zmian w NPZCHN na lata 2016 - 2024.

1. Profilaktyka nowotworowa to istotny element zdrowia publicznego. Programy profilaktyki i wczesnego wykrywania nowotworów powinny zostać objęte Ustawą o zdrowiu publicznym a Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych (NPZCHN) na lata 2016-2025 w aspekcie pierwotnej profilaktyki i wczesnego wykrywania nowotworów powinien stać się ważnym zadaniem administracji publicznej realizowanym w ramach Narodowego Programu Zdrowia.

2. Konieczna jest ewaluacja skuteczności programów przesiewowych po pierwszych 10 latach i uwzględnienie wniosków w planowaniu kolejnych 10 lat ich realizacji. Nowelizacja NPZCHN na lata 2016-2025 powinna stać się okazją do przeprowadzenia dogłębnej analizy skuteczności realizowanych w Polsce od 10ciu lat programów profilaktyki i wczesnego wykrywania nowotworów oraz do przeprowadzenia dogłębnych zmian w obszarze organizacji, komunikacji i finansowania tych programów.

3. Programy profilaktyki i wczesnego wykrywania nowotworów nie będą skuteczne jeśli zgłaszalność będzie niźsza niź 70%. Należy dążyć do osiągnięcia w programach profilaktyki nowotworowej poziomu zgłaszalności przekraczającego 70%, określonego na podstawie udokumentowanych wiarygodnych danych, gromadzonych przez wspólny system monitorowania profilaktyki nowotworów, gromadzący dane nie tylko od świadczeniodawców publicznych, ale także prywatnych i w tym abonamentowych.

4. Programy profilaktyki i wczesnego wykrywania nowotworów należy dostosować do potrzeb zdrowych kobiet. Należy zmienić podejście do profilaktyki nowotworowej, a strategię programów profilaktycznych skupić na potrzebach zdrowych kobiet.

5. Kobieta dokonuje wyboru placówki, w której chce wykonać badania przesiewowe a płatnik płaci wybranemu przez kobietę świadczeniodawcy. Voucher na bezpłatne badanie powinien być częścią zaproszenia.

6. System informacji o badaniach przesiewowych i umawiania wizyt online. Należy stworzyć i udostępnić system informacji o badaniach profilaktycznych, umożliwiający zlokalizowanie i dokonanie wyboru świadczeniodawców, u których można wykonać badania profilaktyczne.

7. Jeden program - dwie populacje docelowe. Należy rozwijać dwie odmienne strategie organizacji i komunikacji programów dla populacji ogólnej i zagrożonej wykluczeniem.

8. Dla populacji kobiet nie zgłaszających się na badania profilaktyczne - dodatkowe strategie. Dla subpopulacji kobiet, które na badania się nie zgłaszają, należy dodatkowo rozważyć strategię oferty nieodpłatnych dobrowolnych szczepień przeciwko HPV.

9. Nie będzie skutecznej profilaktyki nowotworów bez nowego systemu informatycznego. Należy udoskonalić i połączyć istniejące systemy informatyczne lub stworzyć de novo nowoczesny system informatyczny, integrujący dane SIMP z systemem płatnika, systemem szybkiej ścieżki onkologicznej i Krajowym Rejestrem Nowotworów.

10. Nadzór nad edukacją i zgłaszalnością w badaniach przesiewowych powinien pełnić POZ. W POZ edukacją zdrowotną i profilaktyką powinny się zajmować pielęgniarki, położne i edukatorzy zdrowotni.

11. Współodpowiedzialność za profilaktykę dla populacji zagrożonej wykluczeniem - w zadaniach Ośrodków Pomocy Społecznej. Centrum organizacji profilaktyki dla kobiet wykluczonych powinny być nie POZy, tak jak dla ogólnej populacji kobiet, tylko OPSy, do których kobiety te często zgłaszają się z problemami społecznymi. OPSy powinny być odpowiedzialne na swoim terenie za motywowanie kobiet do badań oraz ich edukację, organizację i kontrolę dostępu do podstawowej opieki zdrowotnej oraz badań przesiewowych.

12. Jedna instytucja centralna odpowiedzialna za profilaktykę nowotworów. Obecny podział na instytucję zarządzającą operacyjnie programami (COK) oraz zarządzającą budżetem (MZ) jest przyczyną rozmycia odpowiedzialności za realizację programów.

13. Mierniki oceny skuteczności ( KPIs) i standardy postępowania ( SOP) w programach profilaktyki nowotworów. Należy wprowadzić do programów profilaktyki nowotworów mierniki oceny ich skuteczności (KPI) zgodne z rekomendacjami European guidelines for quality assurance in cervical cancer screening” (2008) oraz European Guide for Quality National Cancer Control Programmes(2015).

14. Monitorowanie losów pacjentek skierowanych do diagnostyki pogłębionej i na leczenie. Należy określić ścieżkę postępowania dla pacjentek z rozpoznanymi w ramach programów profilaktyki chorobami nowotworowymi i zasady kierowania ich na leczenie. Pacjentki kierowane z programów profilaktyki powinny zostać objęte opieką w ramach szybkiej ścieżki onkologicznej.

15. Ewaluacja wyceny badań profilaktycznych. Należy dokonać ewaluacji wyceny procedur mammografii i cytologii wykonywanych w ramach narodowych programów profilaktyki i opieki specjalistycznej w sposób, który sprawi, że kobiety zgłaszające się do programów profilaktyki będą miały wykonywane badania profilaktyczne w ramach tych programów i nie będą odsyłane do segmentu opieki specjalistycznej.

16. Profilaktyka nowotworów zadaniem medycyny pracy. Należy wprowadzić obowiązek wykonywania badań profilaktycznych w kierunku nowotworów dla pracowników, jako element medycyny pracy.

17. Profilaktyka nowotworów dla wszystkich, niezależnie od uprawnień do świadczeń zdrowotnych. Programy profilaktyki nowotworowej powinny być dostępne dla wszystkich kobiet, niezależnie od posiadania uprawnień do ubezpieczenia zdrowotnego.

18. Edukacja to podstawa skutecznej profilaktyki. Należy objąć obowiązkową edukacją zdrowotną w zakresie profilaktyki raka szyjki macicy i raka piersi młodzież w wieku gimnazjalnym.

19. Skuteczna profilatyka nowotworów wymaga skutecznej kampanii społecznej.Działania komunikacyjne w zakresie edukacji i promowania wiedzy na temat profilaktyki nowotworowej raka szyjki macicy powinny mieć charakter masowy, regularny, długoterminowy, ogólnopolski i być integralnym elementem programów profilaktyki nowotworów. Tylko odpowiednia korelacja działań systemowych i komunikacyjnych uwzględniająca różnorodne potrzeby kobiet w dwóch grupach docelowych (kobiety zagrożone wykluczeniem oraz populacja ogólna 25-59 lat) ma szansę osiągnąć efekt populacyjny.

20. Skuteczna profilaktyka nowotworów będzie oznaczała większe nakłady publiczne. Wdrożenie proponowanych zmian będzie się wiązało ze wzrostem wydatków na profilaktykę nowotworów z budżetów NFZ, samorządów oraz NPZCHN. Finansowanie programów profilaktyki przez NFZ na poziomie zgłaszalności 70% będzie oznaczało wydatki na poziomie około 250 mln pln rocznie, w tym na profilaktykę raka szyjki macicy około 90 mln pln, a na profilaktykę raka piersi około 160 mln pln. Do wydatków NFZ należy dodać istotnie wyższe niż dotychczas wydatki z budżetu NPZCHN na organizację, promocję i nadzór nad realizacją programów profilaktyki nowotworów. Do tych kwot należałoby dodać koszty szczepień przeciwko HPV z budżetu publicznego dostępnych dla dziewczynek ze środowisk zagrożonych wykluczeniem społecznym. Koszt szczepień populacji około 45 tys. dziewczynek rocznie wyniósłby około 9 – 13,5 mln pln w zależności od zastosowanej szczepionki.

Konferencję prowadziła red. Aleksandra Kurowska z Dziennika Gazeta Prawna.